Autor - Stanisław Dunin-Borkowski, budowniczy schroniska na Luboniu Wlk.

OGÓLNE  WIADOMOŚCI o Rabce-Zdroju  i  okolicy. Rabka-Zdrój leży w pd. zach. Małopolsce pod 49°37 szer. geogr. pn. i 19o57 dług. geogr. wsch , w województwie krakowskiem, powiecie nowotarskim, w odległości 34 km. od granicy czechosłowackiej na Orawie. Położona w karpackiem paśmie Beskidu Zachodniego, obszarem swoim zajmuje płaskowzgórze, najdalej wysuniętego na pn, zach. ramie­nia Gorców, opadającego w dolinę Raby.  Płaskowzgórze Rabki wyodrębnione z trzech stron dolinami rzecznemi: Raby i jej dopływów górskich: Poniczanki i Słonki ujmują od pn. i pd. dwa ramiona Gorcowe nadające Rabce charakter dużej, widnej kotliny. Wysokość n. p. m. (stacja kol.) 478 m. (Park zakładowy) 520 m.  Okoliczne góry Rabki to Gorce i Beskid Wyspowy, jako dwie lokalne grupy górskie Beskidu Zach. — Zdala od pd. zach. widoczny z Rabki wielki masyw Babiej góry (1725 m) — Góry typowo beskidowe o przeciętnej wysokości 1000 m.n.p.m., zbudowane z młodych skał osadowych (kreda i III rzęd) zwanych ogólnie fliszem, w skład którego wchodzą: wapienie, zbite margle, iły, łupki,piaskowce i zlepieńce. — Najwyższe szczyty zbudowane z oligoceńskiego piaskowca magórskiego. Formy szczytów łagodne, gdzie niegdzie erozyjne odkrywki skalne. Stoki gór po wierzchołki pokryte lasami (regle) z głównemi elementami drzewnemi: bukiem, jodłą i świerkiem, przerzedzone pola­nami (hale).

 CZĘŚĆ TURYSTYCZNA.

I. Znakowane drogi turystyczne P. T. T. O. w Rabce.

• Pw.   STACJA   KOLEJOWA:
    Zn. b. czerw. b. przez Zakład, Stare Wierchy (1000), Turbacz (1311), Krościenko do Pienin. —    12 g.
    Zn.b.czerw b w kierunku kościoła, przez Dzielce, Jordanów, Bystrą, Police (1367) na Biabią Górę (1725) - 12 g.
• Pw.  KJOSK  MUZYCZNY   W  PARKU:
  Zn. b. żóHo b. przez Krzywoń do kościółka św. Krzyża ½godz.)
• Pw.  KOMISJA  ZDROJOWA:
  Zn. b. ziel. b. Al. Piłsudskiego, ul. Kościuszki, przez • Banię, Luboński potok, na Wielki Luboń (1023) - 3 g.
  Zn. b. ziel. b. ul. Poniatowskiego, dol. Słonki na Bardo. 2 g.
  Zn. b. nieb. b. ul. Słowackiego, pod Grzebień, przez Zaryte na Wielki Luboń (1023) — po drodze warjant Lubońską percią zn. b. żółte b. — 2½ g.
  Zn. b. nieb. b. ul. Poniatowskiego   przez   Olszówkę,  Porębę Wielką, Rezerwat Karpacki   im. W. Orkaria, na Turbacz (1311) — 6 g.

II. Krótkie spacery płaskie
    dla dzieci i osób starszych nie mogących pokonywać większych wzniesień.

1. PARK   ZAKŁADOWY
   stumorgowy w centrum Zakładu, obsadzony gęsto drzewa­mi liściasto-szpilkowemi, ujęty ul. Kolejową i Al. 3-go Maja, oraz Al. Dr. Kadena, przecięty szeregiem poprzecznych alei. W parku kjosk dla orkiestry (popoł.), restauracja zdrojowa, korty tennisowe, oraz piękny nowoczesny stadjon gier ruchowych na powietrzu dla dzieci i młodzieży. — Najpiękniejszą część spacerową stanowi okrężna Aleja Narutowicza, z której stromych stoków rozlega się piękny widok na dol.Poniczanki.
2. DOL.   PONICZANKI
   słoneczna, szeroka dolina górska, wiodąca w górę potoku do wioski Ponice 3 km. tamże rozdzielająca się w prawo w dol. wioski Rdzawka 5 km. — Nad Poniczanką, na Łęgu po lewej stronie potoku nowocześnie i higjenicznie urządzony basen kąpielowy (25X30 m) głękokość 30 cm. do 2,50 m., z nasłonecznioną piaszczystą plażą. Kilkadziesiąt kabin, muzyka radjowa, dancing i bufet, Stałe kursa i zawody pływackie,
   Droga : Z Al. Dr. K. Kadena ścieżką w dół (drogowskazy) przez kładkę aa lewy brzeg Poniczanki, do basenu 10 mm. — stąd drogą wozową, spacer dolinny do Ponic ½ g.
3. DOL.  KRZYWOŃSKIEGO   POTOKU
   stanowi lewy dopływ Poniczanki wypływający z Krzywonia. Wąska dolina ujęta w lesiste stoki Krzywonia i Czarnej pasieki z szeregiem miłych, zacisznych kotlinek.
   Droga: Od kjosku orkiestry w parku za znakami b. żółto b. doliną Poniczanki, następnie w prawo w dolinę potoku. ½ g.
4. DOL.  SŁONKI
   z uregulowanem łożyskiem potoku tworzy ważną arterję Zdroju, w dolnej części ciągnąc się Al. M. J. Piłsudskiego, w górnej od pijalni ul. Poniatowskiego (Słone). — Do spaceru nadaje się najgórniejszy jej odcinek począwszy od szkoły w Słonem. Najładniejsza część zaczyna się za ostatniemi willami na Słonem, gdzie Słonka przechodzi w wąską dolinę ujętą stokami Szumiącej z l. str. i Maciejówki z pr. str.
   Droga: Od Komisji Zdrojowej za znak. b. ziel. b. ul. Poniatowskiego do szkoły w Słonem '/, g. — Po; drodze wspaniały okaz kilkuwiekowego jesiona z olbrzymią nasadą korzeniową, ->— Od szkoły za ½ g- w pięknym jarze oryginalny „Djabli Młyn". — Za nim rozpoczynają się lasy i najładniejsza część doliny.
5. DOL.   RABY
   w odcinku górnym ku Chabówce ½ g. lub w dolnym ku Zarytemu 1 g. — Wzdłuż Raby biegnie ścieżka wśród cienistych olszyn. Dobre kąpiele rzeczne, szczególnie w kierunku Zarytego.
6. DOL.   LUBOŃSKIEGO  POTOKU.
   Graniczny potok Rabki i Zarytego, lewoboczny dopływ Raby, płynący z pod Lubonia. Przepiękna dolinka leśna szeregiem miłych odpoczynkowych polan.
   Droga: Od stacji kolejowej wzdłuż Raby i toru kole­jowego w kierunku Zarytego do żelaznego mostu na Rabie. Po przejściu kładki na Rabie w lewo za znakami b. ziel. b. wiodącemi na Luboń, w dolinę. Przy szosie basen kąpielowy — lg.
   

III. Kilkugodzinne spacery turystyczne
      (o wzniesieniu od 100 do 300 m. w górę).

Szereg najbliższych, otaczających Zdrój wzniesień może stanowić piękne, póldniowe, nie wytężające spacery. Przeważnie są to szczyty zalesione, a kulminacje ich tworzą miejsca widokowe, dające zajmujący pogląd na Zdrój i najbliższe otoczenie.

1. KRZYWOŃ   (PIĄTKOWA)   715 m. Lesiste wzgórze na pd. od Rabki ujęte w dol. Rdzawki, Krzywońskiego potoku i Poniczankę. — Z otwartego szczytu widok na Tatry.
   Droga: Od kjosku orkiestry w parku cały czas za zna­kami b. żółto b. dol. Poniczanki, Krzywońskiego potoku i ścieżkami polnemi i leśnemi. Znaki dobiegają do kościółka Sw. Krzyża. Szczyt parę minut w lewo (wieża trjangulacyjna). — l½ g.
   Uwaga: Na zrębach Krzywonia żmije!
2. DO   GŁOWY.
   Przepiękna górska kotlinka u źródlisk Słonki, zamknięta lesistemi stokami Szumiącej, Wierchowej i Bardo. — Wśród owsianych pól ostatnie najwyżej położone (ok, 800 m.) domostwo Rabki (mleko). — Widok na długi grzbiet Lubonia.
   Droga: wspólna z II. 4. — l½ g, -- Od Głowy za ½ g. dalej za znak. b. ziel. b. stromą drogą legną można wydostać się na śliczną widokową polanę,
3. BARDO (ok. 900 m.)
   skąd rozległy widok na dol. Słonki, Rabkę Zdrój, Jordanów, na pn. Luboń i Szczebel, na zach. kopulaste pasmo Policy, Babia Góra i Pilsko. Od pd. czeskie góry : Fatra, Orawska Magóra i Chocz. Szeroka kotlina Orawy i rąbek Tatr za­chodnich. — Pod szczytem polany od str. pd. dochodzą z Rabki znak. b. czerw. b. wiodące na Turbacz. — Można stąd wrócić za temi znakami w dół przez Maciejówkę do Rabki 1½g-
   Z drugiej strony polany po podejściu paruset m. za znak. b. czerw. b. roztacza się widok na Porębską dolinę, lesiste Gorce z Turbaczem oraz Beskid Wyspowy (od 1. str. Śnieżnica, Ćwilin, Łopień, Mogielnica).
   Droga ; wspólna z III. 2. cały czas za znak. b. ziel. b. 2 g.
4. DZIELCE   (644 m.)
   Łagodne lesiste wzgórze widoczne na zach. z Rabki, opadające w dol. Raby ujęte w widły gościńców: Chabówka-Skomielna Biała-Zaryte. — Ze szczytu widok na Rabkę, Gorce, Luboń, Babią Górę i Tatry.  Pod szczytem wśród pól od strony Rabki małe jeziorko.
   Droga: Od stacji kol. ku kościołowi za znak. b. czerw. b. wiodącemi na Babią Górę — po przekroczeniu kładki na Rabie ul. Garncarską (po drodze starodawny warsztat garncarski Rączki) — drogą wozową w górę wśród pól i lasów na szczyt —1½g
5. MACIEJÓWKA   (820 m.)
   Widoczny łysy wierch na wschód z Rabki, leżący w grzbiecie wiodącym od Turbacza. — Ze szczytu zajmujący widok na Zdrój.
   Droga: Z parku ul. Stromą, Polną obok sanatorjum Dr. Tomczyka z 1. str. i Dr. Cybulskiego z pr. str. cały czas za znak. b. czerw, b początkowo otwartemi drogami polnemi, później wśród rzadkich lasków, pod koniec bardzo stromo, kamienistą drogą na szczyt (wieża trjangulacyjna) i1¼ g
6. BANIA   (607 m.),   GRZEBIEŃ (679 m.) i SZUMIĄCA (834 m.)
   stanowią od pn. Rabki trzy odrębne kulminacje oddzielone od siebie przełęczami w 7 km. grzbiecie ciągnącym się od Bardo wzdłuż Słonki ku Rabie. Te trzy szczyty można połączyć w jedną kilkugodzinną wędrówkę grzbietową. W tym celu wychodzimy na Banię od Komisji Zdrojowej Al. Piłsudskiego, ul. Kościuszki za znak. b. ziel. b. Pod Banią w lasku sosnowym opuszczamy znaki, które wiodą do Zarytego i kierując się w prawo wychodzimy na szczyt ½, g. Ze szczytu Bani widok na bliski Zdrój, Babią Górę i częściowo Tatry. —
   Z Bani drogą polną schodzimy na przełęcz pod Grze­bień, przecinamy drogę znakowaną b. nieb. b. i dość stromą kamienistą drogą za ½ g od Bani stajemy na Grzebieniu. Na pn. stoku Grzebienia wśród lasu wielka skocznia narciarska S. N. Związku Podhalan z 6 metrową wieżą rozbiegową, która stanowi doskonały punkt obserwacyjny okolicy. Ze względu na bliskość Grzebienia od Zdroju i bardzo dobre miejsce obserwacji z wieży podaję szczegółowy widok ;
   Od str. pn. z wyrwy zeskokowej skoczni Zaryte w dol. Raby (stacja koi. i szkoła przy szosie wiodącej do Mszany Dolnej). Nad Zarytem piętrzy się lesisty stok Wielkiego Lubonia. — Dalszy widok na tę stronę (Beskid Wyspowy) zasłonięty jest lasem.
   Od str. pd. zł. str. lesiste gniazdo Gorców z Kudłoniem (1276 m.), Mostownicą (1244 ni.), stożkowem Czołem Turbacza, oddzielonem siodłowatą halą od Turbacza (1311 m.) (kopuła z wieżą trjangulacyjną). — Od Turbacza w kierunku Rabki odbiega długie ramię z Obidowcem, Bardo, Wierchową, opadające łysym grzbietem Maciejówki połogo ku Zdrojowi. — W dole dol. Słonki (Słone) i cała Rabka z Zakładem oraz Rabka wieś z Kościołem. Wprost za Rabką u stóp Krzywonia dol. Poniczanki wiodąca w górę do Ponic i Rdzawki, zamknięta równym grzbietem Obidowej (szosa zakopiańska), — Nad grzbietem Obidowej zamyka horyzont łańcuch Tatr.
   Z 1. str. granitowa część polskich Tatr ze Świnicą (2306 m.) — w środku Tatry Zachodnie z Czerwonemi Wierchami nad Zakopanem i dalej cały łańcuch czeskich Tatr zachodnich z Bystrą 2250 m. W pr. od Krzywonui Chabówka, nad nią długie pasmo Podhalańskie z Żeleźnicą (913 m.) — Na pd. zach. potężna Babia Góra (1725 m.) przechodząca w długi kopulasty grzbiet Policy (1367 m) opadający w dol. Skawy, w okolicach widocznego Jordanowa. — Z pr. str. pod nami Bania, a za nią Dzielce u stóp których biegnie wprost szosa Krakowska do Skomielnej Białej. — Długie pasmo Lubonia zamyka z pr. str. widok.
   Z Grzebienia kierujemy się dalej grzbietem drogami polnemi, ku widniejącej pod lasem w kierunku Szumiącej zagrodzie „Gilówka", gdzie przecinamy drogę znakowaną b. nieb. b. wiodącą z Rabki do Olszówki i Poręby, — Od Gilówki (mleko, woda) dostajemy się w las, skąd miłą drogą wozową, leśną, następnie bardzo stromo w górę osiągamy szczyt Szumiącej. — Z Grzebienia 1¼ g.
   Zejścia ze Szumiącej: drogą podejścia, następnie drogą za zn. b. nieb. b w lewo w dół do Słonego, lub wprost ze szczytu bardzo stromo w dół w górne Słone skąd do Zdroju ¾ g.
   Na Grzebień osobno prowadzi droga; od Komisji Zdro­jowej zn. b. nieb. b. ul. Słowackiego w górę obok Słonecznego Grodu, następnie drogą polną około dwóch will pod Banią na przełęcz. Tu znaki opuszczamy i kierujemy się polami prosto na szczyt — ¾ g
   

IV. Całodniowe wycieczki turystyczne
       (o wzniesieniu od 400 do 800 m. w górę).

Obejmują szereg szczytów Beskidu Wyspowego i Gorców o przeciętnej wysokości 1000 m, n. p. m. — Konieczna zaprawa fizyczna i turystyczna, wygodne obuwie, laska, plecak z żywnością, mapa.

1. STARE   WIERCHY (ok. 1000 m.)
   otwarta wyniosłość grzbietowa w połowie szlaku turystycznego RabkaTurbacz, u zbiegu dwóch ramion odchodzących z Turbacza ku Obidowej i Rabce. — Doskonały punkt wypoczynkowy w drodze na Turbacz. — Na polanie grzbietowej drewniane, zagospodarowane schronisko P. T. T. O. Rabka o dwóch pokojach z kuchnią. Schronisko zaopatrzone jest doskonale w wiktuały, apteczkę i radjo. Wstęp do schroniska dla nie członków 20 gr. Miejsc noclegowych 20, (10 łóżek materacowych i 10 sienników). Cena noclegu:  2 zł. i 1 zł na łóżku, 1 zł. i 50 gr. na sienniku.
   Drogi:
   a) Ze Zdroju za znakami b. czerw. b. przez Macie­jówkę (III. 5), skąd grzbietową drogą wozową lesistemi wąwozami Wierchowej na Bardo (2 g.). Od Bardo miły grzbietowy spacer z widokiem na Porębską stronę i Gorce, później drogą leśną, pod koniec stromą polaną do schroniska. 2½g.
   b) od szosy na Obidowej (podjechać końmi), stąd za znakami b. nieb. b. w lewo grzbietową, falistą drogą wozową przeważnie otwartą — l½ g
   Do schroniska na Starych Wierchach można też podjechać końmi.
2. TURBACZ .(1311 m.)
   w gwarze ludowej Trubac, najwyższy szczyt Gorców. Jest punktem zwornikowym, w którym zbiega się kilka ramion górskich. Szczyt stanowi rozległa kopuła z wieżą i słupem trjangulacyjnyrn, porosła borówczyskiem, paprociami i skarlałym świerkiem. Od półn. oddzielony wielką, piękną halą Turbacza (szałaśnictwo) drugi skalisty szczyt "Czoło Turbacza". Widok ze szczytu najpiękniejszy w okolicy Rabki i jeden z najpiękniejszych w Polsce, na 60 km. łańcuch Tatr w całej rozciągłości od samej podstawy. — Ze szczytu również daleki widok na Gorce, Beskid Wyspowy, pasmo Lubonia, Pieniny, — Spisz, Podhale i Orawę. U stóp szczytu od str. pd. 20 min., zagospodarowane i obficie zaopatrzone w wiktuały schronisko P. T. T. O. Nowy Targ. Na parterze kuchnia, obszerna jadalnia, weranda widokowa, 2 sypialnie, 30 łóżek, na poddaszu hala noclegowa i 2 pokoje z łóżkami. Cena noclegów 2 zł. i l zł.
   Drogi:
   a) Ze Zdroju zn. b. czerw. b. przez Maciejówkę, Bardo, Stare Wierchy, (IV. 1), od schroniska na Starych Wierchach przez grzbietowe hale Obidowca (1102) i Wrąb na szczyt Turbacza 1¾ — Razem z Rabki 4—5 g.
   
   b) Od Komisji Zdrojowej dol. Słonki, znaki b. ziel. b. na Bardo (III.3) skąd za znakami b, czerw. b. przez Stare Wierchy na szczyt. 4—5 g.
   
   c) Od Komisji Zdrojowej cały czas za znak. b. ziel. b. ul. Poniatowskiego za szkołą w Słonem drogą w górę w lewo, koło zagrody „Gilówka" przez Olszówkę (l½ g.) — Porębę Wielką (3 g.) — Koninki, Hucisko, Rezerwat Wł. Orkana, Czoło Turbacza na szczyt 6—7 g. — Droga dość męcząca,
   
   Ze szczytu Turbacza prowadzą znakowane drogi:
   a) Zn. b. żółto b. w kier. pd. koło schroniska do Nowego Targu — 2 g.
   b) Zn. b, żółto b. w kier. pn. przez Mostownicę — Kudłoń (1276), Jasień, Mogielsicę (1171), Łopień (951) do Dobrej — 10 g.
   c) Zn. b. nieb. b. w kier. pn. przez Czoło Turbacza, Rezerwat Wł. Orkana, Porębę Wielką, Olszówkę do Rabki 5 g.
   d) Zn. b. ziel. b. w kier. pn, przez Czoło Turbacza, Kopieniec, Turbaczyk do Niedźwiedzia — 3 g., stąd szosą do Mszany Dolnej, st. koi. 7 km.
   e) Zn. b. czerw. b. w kier. zach. przez Stare Wierchy, Maciejówkę do Rabki 3½ g.
   f) Zn.b.czerw. b. w kier. wsch. przez Halę Długą, Kiczerę, Przełęcz Knurowską, Lubań (1225) do Krościenka  — 6 g.
   
   Wycieczka na Turbacz odbyta w jednym dniu jest dość wytężającą (36 km) raczej rozdzielić ją na dwudniową z noclegiem w schronisku pod Turbaczem.
3.  WIELKI LUBOŃ (1023) m.)
   najpopularniejszy szczyt wycieczkowy Rabki i Zarytego, stanowi przepiękne miejsce widokowe. Na samym szczycie, jedyne w Polsce szczytowe schronisko P. T. T. O. Rabka. Schronisko zbudowane w stylu podhalańskim posiada dwie kondygnacje : piaskowcowy parter i drewniane piętro, w którem mieści się stylowo umeblowana jasna świetlica. Nad świetlicą poddasze z sypialnią o 8 łóżkach. — Bufet w schronisku dobrze zaopatrzony, — Wstęp dla nie członków 20 gr. Noclegi: 2 zł. i l zł. — Ze szczytu Lubonia odsłonięty widok na pn. wsch. i zach. natomiast zasłonięty lasem bukowym od pd. Całkowitą panoramę oglądać można z okien świetlicy lub poddasza schroniska. Od strony pn.: u stóp gwałtownie z tej strony spadającego stoku Lubonia leży w dole z l. str. wieś Tenczyn, z pr. Glisne, wprost przed nami szczyt Szczebla (977). Widok z tej strony daje nam przegląd całego Beskidu Wyspowego i Gorców. Zembalowa (859), Kotoń (864) nad Myślenicami, Łysina (897) na tle Szczebla (977), Ciecień (835) Lubogoszcz (967) u stóp którego miasteczko Mszana Dolna,Śnieżnica(1006)Ćwilin (1060) i najwyższa Mogielnica(1171) sięgająca długim ramieniem ku Gorcom, z których widzimy Gorc (1229), Kudłoń (1276) — Jaworzynę (1288) i najwyższy Turbacz (1311). Horyzont od pn. zamykają dalekie niziny nadwiślańskie. Z pd. okien schroniska widok na dol. Raby z Zarytem i Rabką, Podhale, pasmo Babiej góry (1725) i łańcuch Tatr w całej rozciągłości.
   Drogi:
   a) od Komisji Zdrojowej zn. b. nieb. b. ul. Słowackiego, w górę koło „Słonecznego Grodu", następnie drogą polną na przełęcz pod Grzebieniem, stąd w dół w las, następnie miłą ścieżką leśną wzdłuż stromego parowu na otwartą polanę (piękny widok na Zaryte i Luboń). Z polany stromo w dół po przejściu Raby do Zarytego (l g.). — Z Zarytego gościńcem w stronę Raby Niżnej, koło „Orkanówki" w lewo na drogę wozową, która biegnie w górę wśród pól, nad urwistym wąwozem potoku. Później cały czas drogą leśną dość stromą osiągamy szczyt — 21/, g. Od zn. b. nieb. b. na polanie stokowej Lubonia (tablica) odchodzi w pr. na Luboń przepiękny warjant o zn. b. żółto b. „Lubońska Perć". Jest to ścieżka turystyczna dla wprawnych turystów wiodąca przez dziki las, pola głazów i skały oraz stromy, podszczytowy żleb. Nie nadaje się do schodzenia. Od zn. b. nieb. b. — 1¼  g.
   
   b) Od Komisji Zdrojowej za zn. b. ziel. b. Al. Piłsudskiego i ul. Kościuszki na Banię. Stąd drogami polnemi w dół do kolejowego mostu na Rabie (3/4 g.). Następnie w l. przeciąwszy szosę do Lubońskiego potoku. Stąd w górę drogą leśną początkowo stromą, później łagodną przez polany i lasy do drogi b. nieb. b. którą na szczyt — 3 g.
   
   Ze szczytu   Lubonia   można   zejść prócz dróg a) i b):
   Zn. b. czerw. b. w kierunku pn.wsch. — bardzo stromo w dół przez Glisne do Mszany Dolnej — 2 g.
   Zn. b. nieb. b. w kierunku zach. przez polanę Surówki i Mały Luboń (870) miłą drogą grzbietową do Krzyżo­wej 2 g. skąd szosą przez Skomielną Białą 6 km. do Rabki.
   
   Na szczyt Lubonia można wyjechać końmi.